του Γιώργου Τσουκαλά, Δικηγόρου
«Vasa inania plurimum sonant», «τα κενά δοχεία ηχούν περισσότερο», έλεγαν οι Λατίνοι. Η διαφορά για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, πλέον της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (Α.Ο.Ζ.) είναι μια συνηθισμένη νομική διαφορά, μια εύκολη υπόθεση για τους νομικούς, που κανονικά δεν θα απασχολούσε ιδιαιτέρως κανέναν.
Τι θα έπρατταν οι δικαστές ενός διεθνούς δικαστηρίου, εάν τους ορίζονταν με σαφήνεια το έδαφος των αντίδικων κρατών, και η θαλάσσια γεωγραφία προς οριοθέτηση; Εφαρμόζοντας απλώς τους εθιμικούς πλέον κανόνες του δικαίου της θάλασσας θα μετρούσαν τις εκατέρωθεν ακτογραμμές, θα έβρισκαν τις αναλογίες, θα όριζαν την επήρεια των νησιών, και τέλος θα οριοθετούσαν είτε την υφαλοκρηπίδα είτε την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.), με έναν πολύ προβλέψιμο στις ημέρες μας τρόπο – εκτός και εάν τους επιτρέπονταν να δικάσουν με την περιβόητη αρχή της επιείκειας (ex auquo et bono) οπότε η κρίση τους θα διέφερε σε κάποιον βαθμό.
Παρόλα αυτά, τα κράτη στην Ανατολική Μεσόγειο «κάνουν τα εύκολα δύσκολα» αναλόγως των συμφερόντων τους, προσπαθώντας με μύριους τρόπους να εκμεταλλευτούν πότε την ανάγκη και την αβουλία του δικαιούχου πότε την έλλειψη ισχύος, ώστε να πιέσουν ένα άλλο κράτος της περιοχής να εκχωρήσει μέσω συμβάσεων κάποιο δικαίωμά του, ούτως ώστε να κερδίσουν τι περισσότερο. Τότε, έχουμε τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου ως θύματα και θύτες, που συμβάλλονται σε ετεροβαρείς συμφωνίες. Άλλωστε, δεν είναι όλες οι διεθνείς συμβάσεις αμφοτεροβαρείς – είναι ίδιον των ανθρώπων η απληστία.
Εξάλλου, στις διεθνείς σχέσεις, υπάρχει μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα μεταξύ των κρατών, καλλιεργείται δηλαδή μία φήμη, καταλυτική για το εάν ένα κράτος θεωρείται αξιόπιστο, σοβαρό, αποφασιστικό και νομοταγές, μία «παράσταση ισχύος». Μπορεί ένα κράτος να είναι ισχυρό αλλά άβουλο – για αυτό ο αρχαίος Ινδός πολιτικός φιλόσοφος, Τσανάκυα (ή άλλιώς Καουτίλυα ή Βισνού Γκούπτα, 375 π.Χ. – 283 π.Χ.) ως ο συγγραφέας της αρχαίας ινδικής πολιτικής πραγματείας με τίτλο «Αρθασάστρα» έγραφε πως η ισχύς χρειάζεται γνώση, στρατιωτική ισχύ και τέλος ανδρεία (1). Παρομοίως, ο Hans Morgenthau, θεωρούσε πως η ισχύς μεταξύ των κρατών είναι όπως ακριβώς μεταξύ των ατόμων, καθώς «μπορεί να συμπεριλαμβάνει κάθε τι που επιβάλλει και διατηρεί τον έλεγχο ενός ανθρώπου πάνω σε έναν άλλον άνθρωπο (…) από την φυσική βία έως τους πλέον αδιόρατους ψυχολογικούς δεσμούς με τους οποίους ένας άνθρωπος ελέγχει την σκέψη ενός άλλου» (2). Τέλος, ο Ray S. Cline, επιχειρώντας να μετρήσει την ισχύ των κρατών, καθιέρωσε την περίφημη σχέση,
P = (C+E+M) × (S+W),
όπου
Ρ = Αντιλαμβανόμενη Ισχύς,
C = Κρίσιμη Μάζα (πληθυσμός και έδαφος),
E = Οικονομικές Δυνατότητες,
Μ = Στρατιωτικές Δυνατότητες,
S = Στρατηγικός Σκοπός,
W = Θέληση της Ηγεσίας (3).
Μπορούμε βάσει των ανωτέρω, να εκτιμήσουμε σε πολύ αδρές γραμμές, ποια είναι τελικά η ισχύς της Ελλάδας, όπως την αντιλαμβάνονται οι άλλοι στην Ανατολική Μεσόγειο;
Είναι προφανές, πως η Ελλάδα αφ’ ενός διαθέτει Οικονομικές Δυνατότητες (Ε), που όμως περιορίστηκαν λόγω της Χρεωκοπίας του 2010, και Στρατιωτικές Δυνατότητες (Μ) που αυξάνονται, αφ’ ετέρου όμως δεν διαθέτει Κρίσιμη Μάζα (C), δηλαδή μεγάλο πληθυσμό και έκταση εδάφους, αν και βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σημείο, και οι άνθρωποι είναι μορφωμένοι. Το χειρότερο όμως από όλα είναι πως η Ελλάδα δεν παρουσιάζει ισχυρή Θέληση της Ηγεσίας (W) να ακολουθήσει έναν Στρατηγικό Σκοπό (S).
Ειδικότερα, μετά το 1974, όταν συνέβη η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, με την τουρκική στρατιωτική επιχείρηση «Aττίλας Ι και ΙΙ», και την έκτοτε παράνομη κατοχή σχεδόν του μισού κυπριακού εδάφους, μόνον μία φορά η ελληνική ηγεσία επέδειξε πράγματι ισχυρή θέληση – στην Ελληνοτουρκική Κρίση του 1987, υπό την ηγεσία του ευφυούς Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος όμως υποχώρησε κατόπιν το 1988, στο Νταβός της Ελβετίας, εύκολα και αδικαιολόγητα, χωρίς τελικά να κερδίσει ουδέν, πράγμα που αναγνώρισε ως λάθος του, απολογούμενος με την λατινική φράση «mea culpa». Γενικά, κατά την Μεταπολίτευση, η κυρίαρχη ελληνική ιδεολογία, όπως εκφράζεται σταθερά επί δεκαετίες από το πολιτικό, οικονομικό και ακαδημαϊκό κατεστημένο, δέχεται τουλάχιστον να συνομιλεί για ενδεχόμενες υποχωρήσεις της από κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, είτε αναγνωρισμένα είτε δυνητικά – θέτοντας την λεγόμενη «κόκκινη γραμμή» των διαπραγματεύσεων μόνον στην κυριαρχία επί του εδάφους, συμπεριλαμβανομένης της χωρικής θάλασσας των 6 ναυτικών μιλίων, για την οποία η ελληνική ηγεσία δεν διαπραγματεύεται. Όμως, η ελληνική ηγεσία, αν και ρητορικά προασπίζεται την κυριαρχία της Ελλάδας, δεν μοιάζει διατεθειμένη να την υπερασπιστεί στρατιωτικά, όπως αποδείχτηκε περίτρανα στην Κρίση των Ιμίων το 1996, αλλά και σε άλλα μικρότερα πλην συνεχή περιστατικά παραβάσεων και παραβιάσεων, επί δεκαετίες. Όλα τούτα, έκαναν την ευφάνταστη, ανατολίτικη πλην ιμπεριαλιστική ηγεσία της Τουρκίας να σκαρφιστεί προοδευτικά μια σειρά εξωφρενικών απαιτήσεων, που αφετηριάζονται από την άρνηση υφαλοκρηπίδας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, διέρχονται από την άρνηση του εναερίου ελέγχου της Ελλάδας στο Αιγαίο και εξακτινώνονται έως την θεωρία των «γκρίζων ζωνών» κατά την οποία τα ελληνικά νησιά θεωρούνται τούρκικα, αλλά και πιο πρόσφατα έως την θεωρία μιας ονειρικής πλην ανύπαρκτης «γαλάζιας πατρίδας» στην Ανατολική Μεσόγειο. Επί όλων αυτών των παραληρηματικών φαντασιώσεων της ανήσυχης τουρκικής ηγεσίας, η φιλήσυχη ελληνική ηγεσία συζητά και ξανασυζητά αγόγγυστα και ακούραστα, αναμένοντας απλώς στωϊκά την επόμενη εξωφρενική απαίτησή της, να κατατεθεί στο τράπεζι των εξήντα και πλέον «γύρων συνομιλιών». Τέλος δε, η ελληνική ηγεσία έχει λάβει τοις μετρητοίς την παράνομη πλην μόνιμη απειλή πολέμου της Τουρκίας, με Απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης το 1995, για την περίπτωση (αιτία, casus) που η Ελλάδα αυξήσει την κυριαρχία της μέσω του δικαιώματος επέκτασης των χωρικών υδάτων σε 12 ναυτικά μίλια, και έκτοτε «φυλάει τα αυγά της»…
…« – Και τι θέλετε να κάνουμε; Πόλεμο;» είναι η χαρακτηριστική επωδός, που μαρτυρεί την έλλειψη ακλόνητης θέλησης (W) της ελληνικής ηγεσίας να ακολουθήσει έναν στρατηγικό σκοπό (S).
Όλα τούτα φυσικά τα παρατηρούν εντυπωσιασμένοι και εταστικά οι λοιποί γείτονες στην περιοχή, με τους οποίους η Ελλάδα είτε είχε, είτε ακόμη έχει, μια παρόμοια διαφορά ως προς την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, πλέον της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (Α.Ο.Ζ.). Ιταλία, Αλβανία, Λιβύη, Αίγυπτος βλέπουν την υποχωρητική στάση και την φοβική συμπεριφορά της Ελλάδας, και έχουν συμπεράνει πως δεν χρειάζεται οι χώρες τους να δεχτούν απαρεγκλίτως τους διεθνείς κανόνες του εθιμικού δικαίου της θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο. Προφανώς, άπαντες πιστεύουν ακράδαντα πως η ελληνική ηγέτιδα τάξη είναι στο τέλος υποχωρητική, και συνεπώς η Ελλάδα όχι μόνο δεν θα απαιτήσει παραπάνω από όσα δικαιούται από τον διεθνή νόμο, αλλά μάλιστα θα υποχωρήσει κιόλας έναντι των δικαιωμάτων της… Συνεπώς, δεν είναι μόνον η Τουρκία αλλά «ολάκερη η γειτονιά» που εκμεταλλεύεται τον φόβο της ελληνικής ηγεσίας, ως έλλειψη αντιλαμβανόμενης ισχύος της Ελλάδας.
Έτσι η Αλβανία, η οποία αρχικά είχε συμμεριστεί την ισχύ της Ελλάδας και υπέγραψε το 2009 μία συμφωνία που εφάρμοζε το δίκαιο της θάλασσας στο Ιόνιο Πέλαγος, τελικά απέστη της συμφωνίας αυτής, αφού προηγουμένως αφυπνίστηκε από την ίδια την Τουρκία σχετικά με την βουλητική ανημπορία της Ελλάδας. Η Ιταλία σύναψε με την Ελλάδα συμφωνία για την οριοθέτηση Α.Ο.Ζ., μόλις το 2020, αφού πρώτα η Ελλάδα αναγνώρισε την πρωτοφανή απαίτησή της να αλιεύει κόκκινες γαρίδες στο Ιόνιο Πέλαγος ακόμη και εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Η Αίγυπτος σύναψε με την Ελλάδα το 2020, μία συμφωνία για μερική οριοθέτηση Α.Ο.Ζ. αρπάζοντας ληστρικά περίπου το ένα πέμπτο της Α.Ο.Ζ. που θα αναγνωρίζονταν στην Ελλάδα με βάση την μέση γραμμή, καθώς η Κρήτη και τα άλλα μεγάλα ελληνικά νησιά αναγνωρίστηκαν ως μειωμένης επήρειας, και αφού πρώτα η Αίγυπτος εξαίρεσε το Καστελόρριζο από την οριοθέτηση, κάνοντας «το χατήρι της Τουρκίας». Τέλος δε, η Λιβύη, που επί δεκαετίες ζητούσε να ληστέψει την Α.Ο.Ζ. της Ελλάδας κλείνοντας τον Κόλπο της Σύρτης, το 2019 σύναψε το περιβόητο τουρκολυβικό μνημόνιο…
Είναι προφανές πως κανείς δεν υπολογίζει την ισχύ της Ελλάδας στην περιοχή. Οι Έλληνες δεν πρέπει όμως να παραπονούνται για αυτό, καθώς η υποχωρητικότητα και η ταπεινοφροσύνη υπήρξε σταθερή πολιτική τους. Εν τέλει, η Ελλάδα έχει πλέον τρεις επιλογές,
α) (επιλογή υποχωρήσεων) να συνεχίσει την ίδια πολιτική και να την ολοκληρώσει υπογράφοντας συμφωνίες με την Τουρκία, την Λιβύη, την Αλβανία και την Αίγυπτο, με τις οποίες θα εκχωρεί ένα σοβαρό μέρος των δικαιωμάτων της σε αυτές τις χώρες,
β) (εφεκτική, μέση επιλογή) να μην κάνει τίποτα προς το παρόν, και να σκεφτεί πως θα αντιστρέψει αυτήν την φοβική εικόνα στο μέλλον, μέσα από μία προοδευτική διαδικασία, ώστε να μην χάσει τα εναπομείναντα δικαιώματά της,
γ) (επιλογή διεκδικήσεων) να συνάψει συμφωνία οριοθέτησης με την Κύπρο, ζητώντας την ανοχή της Δύσης, ακόμη και την συνδρομή της δυνάμει της ελληνογαλλικής αμυντικής συμφωνίας, ώστε να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της, σε μία κρίσιμη αεροναυμαχία, που εφ’όσον την κερδίσει, θα αλλάξει δραστικά την εικόνα της στην Ανατολική Μεσόγειο.
Με βάση τις επιλογές του ελληνικού λαού και της ελληνικής ηγεσίας, η Ελλάδα αναμένεται να προκρίνει είτε την πρώτη (α’, επιλογή υποχωρήσεων) είτε έστω την δεύτερη (β’, εφεκτική, μέση επιλογή), ενώ έχει ήδη απορρίψει την τρίτη (γ’, επιλογή διεκδικήσεων) εδώ και δεκαετίες.
Εν κατακλείδι, η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι η Βόρεια Ευρώπη, και δεν έχει τον προηγμένο νομικό πολιτισμό της στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ των κρατών της. Αν τα κράτη της περιοχής δεν απέχουν από απειλές πολέμου και παραβάσεις, δεν δέχονται επί δεκαετίες να υπαχθεί η διαφορά για την οριοθέτηση είτε της υφαλοκρηπίδας είτε της Α.Ο.Ζ., grosso modo είτε στο Διεθνές Δικαστήριο του Δικαίου της Θάλασσας, που εδρεύει στο Αμβούργο είτε στο Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών που εδρεύει στην Χάγη, χωρίς εξωδικαϊκές απαιτήσεις και δίχως την αρχή της ευθυδικίας (ex aequo et bono) αλλά αυστηρά με τους κανόνες του δικαίου της θάλασσας, τότε «τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; ἴδε νῦν ἠκούσατε τὴν βλασφημίαν» (Ματθαίος, 26, 65). Το Δίκαιο της Ισχύος βασιλεύει στην Ανατολική Μεσόγειο και μόνον τούτο επιβάλλει την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου σε όσα κράτη το αρνούνται.
______________
1. Kautilya, Arthasastra (University of Bombay, σελ. 319, 1972).
2. Ηans J. Morgenthau, Politics among Nations, The Struggle for Power and Peace (Knopf, σελ. 9, 1973).
3. Ray S. Cline, World Power Assessment, A Calculus of Strategic Drift (Washington Georgetown University, σελ. 11, 1975).
ΠΟΛΥ ΚΑΛΟ ΑΡΘΡΟ